Ածական
Ամեն մի առարկա, լինի անձ, կենդանի, թե անշունչ մի իր, ունի իր հատկանիշները:
Առարկայի հատկանիշ (որպիսություն) ցույց տվող բառերը կոչվում են ածական կամ ածական անուն:
Առարկայի հատկանիշը կարող է համեմատվել այլ առարկաների նույն հատկանիշի հետ, արտահայտել նրա առավել, պակաս լինելը կամ էլ գերազանցությունը:
Ածականը հիմնականում գործածվում է գոյականի հետ և պատասխանում է ինչպիսի՞, որպիսի՞, ո՞ր հարցերին:
Ածականի համեմատության աստիճանները կազմվում են ավելի, պակաս, քիչ, նվազ, ամենից բառերով և ամենա-, -ագույն ածանցներով:
Առաջադրանքներ
- Տրված բառերից յուրաքանչյուրին ինչպիսի՞ հարցին պատասխանող մի քանի բառեր ավելացրո՛ւ (աշխատիր չկրկնել):
Օրինակ՝ քարե, բարձր, երկհարկանի, բնակելի, գեղեցիկ տուն:
Քույր, եղբայր, մայր, հայր, տատիկ, պապիկ:
Բարեգութ, գեղեցիկ, քույր
Չարաճճի, փոքր եղբայր
Հոգատար, բարի մայր
Խելացի, հնարագետ հայր
Ծեր, աշխատասեր տատիկ
Զվարճասեր, ուժեղ պապիկ
- Տրված գոյականներին ածանցներ ավելացրո՛ւ, որ ածականներ դառնան:
Սիրտ, վախ, քար, մայր, երկինք, արև, փայտ, լեռ(ն), փողոց, երկաթ, օդ, ծաղիկ, եղբայր, ոսկի, արծաթ, ծով, Ամերիկա, Ֆրանսիա, Գերմանիա:
Անսիրտ, վախկոտ, քարոտ, մայրություն, երկնային, արևոտ, փայտե, լեռնային, փողոցական, երկաթե, օդային, ծաղկ, եղբայրություն, ոսկե, արծաթյա, ծովային, Ամերիկյան, Ֆրանսիական, Գերմանական:
- Համապատասխան արմատներով կազմի՛ր բարդ ածականներ:
Օրինակ՝ հաստ + ա +բուն = հաստաբուն
| թանկ | պահանջ |
| խիստ | առատ |
| սաղարթ | գին |
| հորդ | խիտ |
| աստղ | տերև |
| փուշ | զարդ |
| քաղցր | վազ (ք) |
| արագ | համ |
| գիրկ | բաց |
- Կազմի՛ր բառակապակցություններ:
| ալեհեր | վարպետ |
| սրատես | կրակ |
| թեժ | ծերունի |
| սլացիկ | արծիվ |
| հմուտ | բարդի |
| հորդ | անձրև |
| վարար | կատակ |
| մեղմ | գետ |
| սրամիտ | հովիկ |
Ալեհեր ծերունի, սրատես արծիվ, թեժ կրակ, սլացիկ բարդի, հմուտ վարպետ, հորդ անձրև, վարար գետ, մեղմ հովիկ, սրամիտ կատակ։
- Ստացի՛ր ածանցավոր ածականներ:
Ա. դաշտ, ժանգ, փուշ, հարավ, կրակ, անկյուն, հանք:
ային — դաշտային, հարավային, անկյունային, հանքային
ոտ – կրակոտ, ժանգոտ, փշոտ
Բ. Գույն, վտանգ, հանճար, ահ, խորհուրդ, գլուխ, համ, ուժ, շուք:
ավոր – գունավոր, վտանգավոր, խորհրդավոր, գլխավոր, շքավոր
եղ – գունեղ, հանճարեղ ահեղ, համեղ, ուժեղ, շքեղ
Գ. Զարման(ք), հրաշ(ք), նախշ, փայլ, հույս, տոն, ժողովուրդ, վճիռ:
ական – տոնական, ժողովրդական, վճռական
ալի – զարմանալի, հրաշալի, հուսալի
ուն – նախշուն, փայլուն
- Նախադասությունները կարդա՛ և պարզի՛ր, թե ի՞նչ դեր ունեն ածականին ավելացված ավելի, պակաս, ամենից բառերը:Դուրս գրիր այդ ածականները։
Կետերը ջրի տակ կարողանում են երկար մնալ՝ մեկից երկու ժամ: Ծովային կրիաներն ավելի երկար են դիմանում՝ երեք ժամ և ավելի: Սակայն ծովային կրիաների մի տեսակ կա, որ ջրի տակ ամենից երկար է մնում. նա կարող է մի քանի օր դուրս չգալ:
Պինգվիններն ընդհանրապես խոշոր թռչուններ են: Դրանց մեջ արքայական պինգվինն ավելի խոշոր է, քան մյուս տեսակի պինգվինները: Ամենից խոշորը կայսերական պինգվինն է, որը ամենից հաճախ հանդիպող տեսակներից է:
Օվկիանոսի ջրերն ամենուր աղի են: Բայց բևեռային շրջաններում ջուրը պակաս աղի է, քան մյուս տեղերում: Ամենից քիչ աղի է Բալթիկ ծովի ջուրը, իսկ ամենից շատ՝ Կարմիր ծովինն ու Պարսից ծոցինը:
Ավելի երկար, ամենից երկար, ավելի խոշոր, ամենից խոշոր, ամենից հաճախ, պակաս աղի, ամենից շատ
- Տրված բառերի (գերադրական աստիճանի ածականների) հոմանիշ ձևերը գրի՛ր:
Օրինակ՝ ամենից լավ — ամենալավ, լավագույն
ամենամեծ — ամենից մեծ, մեծագույն
փոքրագույն- ամենափոքր, ամենից փոքր
Ամենավատ, գեղեցկագույն, բարձրագույն, ամենաազնիվ, ամենից հզոր, ամենից ահեղ, համեստագույն, ամենահին, ամենից ծանր, ամենալուրջ, ամենից խոշոր:
Լրացուցիչ աշխատանք
1․ Կետերի փոխարեն տեղադրի՛ր տրվածածականները: Տրված ու ստացվածտեքստերը համեմատի՛ր (ածականներըխոսքում ի՞նչ դեր ունեն):
Խոտավետ, լեռնային, հավերժական, կենդանական, բարձր, վայրի, մորուքավոր, անմատչելի, մշուշապատ:
Երբ վայրի տափաստաններից բարձրանում ենք դեպի խոտավետ մարգագետինները և գնում դեպի հավերժական ձյան սահմանը, լեռնային աշխարհն աղքատանում է: Կենդանական լեռնագագաթներին ամենից շատ անմատչելի ոչխարներն ու մորուքավոր քարայծերն են լինում: Նրանք սիրում են կանգնել բարձր ժայռերի կատարներին ու նայել հեռու՝ մշուշապատ սարերին ու դաշտերին:
Գոյական
Կարդա՛ և իմացի՛ր:
Առարկա ցույց տվող բառերը կոչվում են գոյական:
Գոյականները ցույց են տալիս անձ կամ իր:
Առարկա ասելով հասկանում ենք՝
1.իրեր, oրինակ՝ պատ, աթոռ, ծաղիկ,
2. կենդանիներ, oրինակ՝արջ, կրիա,
3.երևույթներ (ընդ որում, երևույթ ցույց տվող բառերը ոչ շոշափելի առարկաներն են), oրինակ՝ երազանք, ամպրոպ և այլն,
4.անձինք, oրինակ՝ մարդ, աղջիկ, այդ թվում՝
- անձնանուններ, oրինակ՝ՀովհաննեսԹումանյան,
- մասնագիտություն, զբաղմունք՝ oրինակ՝դերասան, որսորդ, դարբին, տնտեսուհի:
Գոյականները պատասխանում են ի՞նչ, ինչե՞ր, ո՞վ, ովքե՞ր հարցերին:
Անձ ցույց տվող գոյականներըվերաբերում են միայն մարդկանց և պատասխանում են ո՞վ, ովքե՞ր հարցերին: Օրինակ՝ տղա, Դավիթ, հայ, թոռնիկ, ընկեր, հայրիկ, Մհեր, բռնցքամարտիկ, վարորդ, որսորդ, ֆուտբոլասեր:
Իր ցույց տվող գոյականներըպատասխանում են ի՞նչ, ինչե՞ր հարցերին:
Իր ցույց տվող գոյականներին են պատկանում նաև այնպիսի բառեր, որոնց ցույց տված առարկաները հնարավոր չէ շոշափել, այլ կարելի է միայն զգալ: Օրինակ՝ ընկերներ և ընկերություն բառերը գոյականներ են: Նույնպիսի գոյականներ են մանկություն, ուսում, համբերություն, բախտ, մայրություն, հիացմունք և շատ ուրիշ բառեր:
Ություն, ում ածանցով բառերը գոյականներ են:
Առաջադրանքներ:
- Խմբավորի՛ր:
Գունդ, գնդապետ, եգիպտացի, եգիպտացորեն, թիզ, թզուկ, կառք, կառապան, վաճառական, վաճառասեղան, ուղի, ուղևոր,հնդիկ, հնդկահավ, վերելք, վիրաբույժ, դերձակ, հացահատիկ, հացթուխ, խոհարար, խոհանոց, լուր, լրագիր, լրագրող, հետք, հետախույզ, օձ, օձիք:
| Անձ ցույց տվող գոյականներ | Իր ցույց տվող գոյականներ |
| Գնդապետ | գունդ |
| Եգիպտացի | եգիպտացորեն |
| թզուկ | թիզ |
| կառապան | կառք |
| վաճառական | վաճառասեղան |
| ուղևոր | ուղի |
| հնդիկ | հնդկահավ |
- Տրված բառերից առանձնացրո՛ւ գոյականները:
տղա, սեղան, գեղեցիկ, բարի, կատակել, աղջիկ, արքայազն, չարաճճի, նկարել, նկար, մատիտ, սակայն, ուրախություն, անձրև, մայրիկ
տղա, սեղան, աղջիկ, արքայազն, նկար, մատիտ, ուրախություն, անձրև, մայրիկ
Ինչպե՞ս կասես մեկ բառով: Որոշի՛ր, թե կազմածդ գոյականներից յուրաքանչյուրը ցույց է տալիս ի՞ր, թե՞ անձ:
Փոքր նավ – նավակ
Ռազմական նավ – ռազմանավ
Նավի հրամանատար – նավապետ
Մարդ, որը վարում է նավը – նավավար
Նավ, որը լողում է ջրի խորքերում – սուզանավ
Նավի վրա ծառայող մարդիկ – նավաստի
Նավերի հանգստավայր – նավահանգիս
- Յուրաքանչյուր բառից կազմի՛ր երկուական գոյական, որոնցից մեկը ցույց տա իր, մյուսը՝ անձ: Օրինակ՝ քար – քարհանք — քարտաշ
Օդ, տոմս, ժամ, փոստ, լող, քաղաք:
Օդանավ, օդաչու, տոմսարկղ, տոմսավաճառ, փոստատար, փոստարկղ, լողորոդ, լողավազան, քաղաքապետ, մայրաքաղաք
- «Մանկիկ, մայր, մանկություն, զավակ, որդի, գագաթ, առյուծ»բառերը գրիր համապատասխան շարքերում:
Ո՞վ-Մանկիկ, մայր, զավակ, որդի
Ի՞նչ-Մանկություն, գագթ, առյուծ
- Խմբավորի՛ր իմաստով մոտ բառերը՝ հոմանիշները:
| սարսափ | հարձակում |
| ավարտ | տառապանք |
| գրոհ | բույր |
| տանջանք | ահ |
| հոտ | վճիռ |
| որոշում | վերջ |
| բողոք | համբավ |
| ցավ | գանգատ |
| հռչակ | կսկիծ |
Սարսափ-ահ
Ավարտ-վերջ
Գրոհ-հարձակում
Տանջանք-տառապանք
Հոտ-բույր
Որոշում-վճիռ
Բողոք-գանգատ
ցավ-կսկիծ
Հռչակ-համբավ
- Խմբավորի՛ր հականիշները:
| սկիզբ | օգուտ |
| հարգանք | ներում |
| վնաս | խավար |
| հաղթահարել | վերջ |
| լույս | պարտություն |
| պատիժ | արհամարհանք |
Սկիզբ-վերջ
Հարգանք-արհամարանք
Վնաս-օգուտ
Հաղթահարել-պարտություն
Լույս-խավար
Պատիժ-ներում
Կարդա՛ և իմացի՛ր:
Հատուկ և հասարակ անուններ
Հատուկ անունները տրվում են միևնույն տեսակի առարկաները մեկը մյուսից տարբերելու համար: Հատուկ անուններ ունեն նաև գործարաններն ու հիմնարկները, գրական երկերը, թերթերն ու ամսագրերը:
Հատուկ անունները գրվում են մեծատառով՝ Եվրոպա, Աֆրիկա, Գերմանիա, Լոնդոն, Նեղոս և այլն:
Երկու և ավելի բառերից կազմված հատուկ անունները ճիշտ գրելու համար պետք է հիշել.
Առաջին բառը միշտ գրվում է մեծատառով՝ Սևանա լիճ, Արարատյան դաշտավայր, Կարմիր ծով, Հյուսիսային սառուցյալ օվկիանոս:
Մարդկանց տրվող հատուկ անուններում բոլոր բառերը գրվում են մեծատառով՝ Մեսրոպ Մաշտոց, Մխիթար Սեբաստացի և այլն:
Պետություններին տրվող հատուկ անուններում բոլոր բառերը գրվում են մեծատոռվ՝ Հայաստանի Հանրապետություն, Մեծ Բրիտանիայի Միացյալ Թագավորություն և այլն:
Առաջադրանքներ
- Շարքից առանձնացրու հատուկ գոյականները:
մարդ, Վարդուհի, Արագած, սեղան, սար, Երևան, մայրիկ, թագավոր, թագավորություն, Հովհաննես Թումանյան:
Վարդուհի, Արագած, Երևան, Հովհաննես Թումանյան
- Գրիր 5 հատուկ, 5 հասարակ գոյական։
Էմմա, Արեգ, Դանիել, Լոնդոն, Ամերիկա
Ֆիլմ, դերասան, գեղարվեստ, դպրոց, դեղաթուրM։
13. Խմբավորի՛ր հատուկ անուններն ըստ օրինակի:
Օշական, Գառնի, Բյուրական — գյուղ
Արաքս, Վանաձոր, Աղայան, Սյունիք, Դեբեդ, Կոտայք, Աղստև, Թումանյան, Տավուշ, Երևան, Հրազդան, Կապան, Որոտան, Խնկոյան, Դիլիջան, Արփա, Գյումրի:
Քաղաք – Վանաձոր, Երևան, Հրազդան, Կապան, Դիլիջան, Գյումրի
Գրող – Աղայան, Թումանյան, Խնկոյան
Մարզ – Սյունիք, Կոտայք, Տավուշ
Գետ — Արաքս, Դեբեդ, Աղստև, Որոտան, Արփա
- Շարունակի՛ր ըստ օրինակի:
Լույս- Լուսիկ
Շող, գառ, թագ, նազ, վարս, վարդ, սաթ, լուսին, խաչ:
Շողիկ, Գառնիկ, Թագուհի, Նազիկ, Վարսիկ, Վարդուհի, Սաթիկ, Լուսինե, Խաչիկ
- Յուրաքանչյուր բառով կազմի՛ր երկուական նախադասություն, որոնցից մեկում այն հանդես գա որպես հասարակ, մյուսում՝ հատուկ անուն:
Արփի, վահան
Արփին շատ է սիրում զբոսնել այգում։
Արփին շողում է երկնքում։
Վահանը երեկոյան բակում խաղում էր։
Զինվորները պատերազմից առաջ խնդրեցին, որ իրենց վահաններ տան։
Կարդա՛ և իմացի՛ր:
Գոյականի թիվը
Գոյականն ունի երկու թիվ՝ եզակի և հոգնակի:
Գոյականի եզակի թիվը ցույց է տալիս մեկ առարկա և պատասխանում է ո՞վ, ի՞նչհարցերին:
Գոյականի հոգնակի թիվը ցույց է տալիս նույն տեսակի մեկից ավելի առարկաներ և պատասխանում է ովքե՞ր, ինչե՞ր հարցերին:
Գոյականի հոգնակի թիվը կազմվում է երկամ ներ մասնիկներով:
Միավանկ գոյականների հոգնակին կազմվում է եր մասնիկով:
Աչք –աչքեր
Սագ –սագեր
Տանձ – տանձեր
Երգ – երգեր
Գորգ – գորգեր
Բացառություն են կազմում մարդ և կինմիավանկ բառերը:
Մարդ – մարդիկ
Կին – կանայք
Բազմավանկ գոյականների հոգնակին կազմվում է ներ մասնիկով:
Նամակ – նամակներ
Ասեղ – ասեղներ
Այգի – այգիներ
Ձմերուկ – ձմերուկներ
Ն տառով վերջացող բազմավանկ գոյականների հոգնակի թիվը գրվում է կրկնակի ն-ով (նն), քանի որ բառավերջի ն-ին ավելանում է ներ մասնիկը:
Սեղան – սեղաններ
Հին հայերենում կան միավանկ գոյականներ, որոնք բառավերջում ունեցել են ն հնչյունը: Այդ բառերի հոգնակի թիվը կազմելիս ն հնչյունը վերականգնվում է:
Ձուկ (ն) – ձկներ
Դուռ (ն) – դռներ
թոռ (ն) – թոռներ
լեռ (ն) – լեռներ
գառ (ն) – գառներ
Կան գոյականներ, որոնք հոգնակի թիվչունեն:
Ձյուն, նավթ, եղյամ, հրճվանք, գրագիտություն, վազք, նկարչություն….
Առաջադրանքներ
- Տրվածբառերը դարձրու հոգնակի՝ ավելացնելով —եր կամ —ներ վերջավորությունը, օրինակ՝ սեղան-սեղաններ։
պարան, սեղան, սիրտ, շուն, գիրք, դասարան, գետ, բառարան
Պարաններ, սեղաններ, սրտեր, շներ, գրքեր, դասարաններ, գետեր, բառարաններ
16․ Դուրս գրի՛ր հոգնակի թվով օգտագործված գոյականները և առանձնացրո՛ւ հոգնակիի վերջավորությունը:
Սեղան, կախիչ, մարդիկ, հանելուկներ, մատներ, կապիկներ, ժամացույցներ, դաս, կաշիներ, լարեր, պատուհաններ, նախագահներ, տնակներ, հոգիներ:
Հանելուկներ, մատներ, կապիկներ, ժամացույցներ, կաշիներ, լարեր, պատուհաններ, նախագահներ, տնակներ, հոգիներ
14․ Բառերը դարձրո՛ւ հոգնակի և խմբավորի՛ր:
Դաս, գրիչ, լուր, քար, վագր, տղա, ցուցատախտակ, կողմնացույց, հուշ, մազ, լեզու, կակաչ, փայտ, աչք:
եր-ով վերջացողներ-Դասեր, լուրեր, քարեր, վագրեր, հուշեր, մազեր, փայտեր, աչքեր
ներ-ով վերջացողներ-գրիչներ, ցուցատախտակներ, կողմնացույցներ, լեզուներ, կակաչներ
- Կազմի՛ր գոյականների հոգնակին:
Տառ – տառեր
Գառ –գառներ
Գառնուկ – գառնուկներ
Բառ –բառեր
լեռ –լեռներ
ժայռ –ժայռեր
ձեռք – ձեռքեր
ձեռնոց – ձեռնոցներ
հարս – հարսներ
խոտ – խոտեր
ոտք – ոտքեր
մուկ – մկներ
ձուկ – ձկներ
ձմերուկ – ձմերուկներ
արմատ – արմատներ
թոռ – թոռներ
աթոռ – աթոռներ
դուռ – դռներ
Կարդա՛ և իմացի՛ր:
Նախադասության մեջ գոյականը կարող է հանդես գալ տարբեր ձևերով: Գոյականի փոփոխությունը նախադասության մեջ կոչվում է հոլովում:
Գոյականի անփոփոխ ձևը նրա ուղիղ ձևն է:
Գոյականի թեք ձևերը նրա փոփոխված ձևերն են:
Ը և ն վերջավորությունները գոյականի ձևը չեն փոխում:
Առաջադրանքներ
- Գոյականի թեք ձևերը դարձրո՛ւ ուղիղ:
Երկնքի, ծերունու, տան, քրոջ, տարվա, առվի, խմբում, սրտից, մոր, ծաղկով, փշատենու, գարնան, մանկության, տիրոջ, շարժման, թփի:
Երկինք, ծերունի, տուն, քույր, տարի, առու, խումբ, սիրտ, մայր, ծաղիկ, փշատենի, գարուն, մանկություն, տեր, շարժում, թուփ
- Փակագծում գրված բառը համապատասխանեցրու նախադասությանը։
Պապիկի ( այգի) այգում աճում էին բազմաթիվ պտղատու ծառեր։
Պապիկը ( աղբյուր) աղբյուրից սառը ջուր խմեց։
Պապիկը անչափ սիրում է իր ( թոռնիկներ) թոռնիկներին:
19․ Փակագծում գրված բառըհամապատասխանեցրունախադասությանը։
Արագած ( լեռ) լեռը քառագագաթ է։
Արագած լեռը կոչվել է Արա ( թագավոր) թագավորի անունով։
Արագածի ( լանջեր) լանջերը հոսում են սառնորակ աղբյուրներ։